“ΠαΣοΚ, ωραία χρόνια”

Η ερώτηση επανέρχεται κάθε χρόνο τις ίδιες μέρες: ποιου κόμματος η γενέθλια μέρα είναι γνωστή σε όλους; Οσοι βρεθούν σήμερα στο Ζάππειο, για να γιορτάσουν την 51η επέτειο από την Ιδρυτική Διακήρυξη του ΠΑΣΟΚ, ξέρουν απέξω την απάντηση. Και δεν είναι οι μόνοι. Ολο και περισσότεροι προοδευτικοί πολιτικοί της νεότερης γενιάς αναρωτιούνται και – κυρίως – αναζητούν το μυστικό συστατικό της επιτυχίας της 3ης Σεπτέμβρη: τι ήταν αυτό που μετέτρεψε ένα καινούργιο κίνημα, του οποίου οι συνιδρυτές χωρούσαν σε μια στενή αίθουσα ξενοδοχείου, σε μία από τις δύο κυβερνητικές σταθερές της Μεταπολίτευσης, στο κόμμα που έγινε κύμα, φαινόμενο και ενσωματώθηκε ακόμα και στην ποπ κουλτούρα; Πολλοί επιμένουν στο άστρο του Ανδρέα Παπανδρέου, στην ηγετική παρουσία του, στον τρόπο που μπορούσε να παρασύρει το πλήθος που τον άκουγε, ακόμα και στις πιο λαϊκίστικες στιγμές της δεκαετίας του ‘80. Οι αναλυτές όμως δεν συμφωνούν: στην ίδρυσή του, το ΠΑΣΟΚ κατάφερε να εκφράσει την κοινωνική ανάγκη για εξέλιξη, κατάφερε να ταυτιστεί με την ελληνική έκφραση του American Dream – έπειτα από 36 χρόνια λειψής δημοκρατίας και μιας επώδυνης επταετούς δικτατορίας, δεν είχε πια σημασία από πού ήταν η καταγωγή σου ή τι ψήφιζαν οι γονείς σου, μπορούσες να γίνεις ακριβώς ό,τι επιθυμούσες. Και να γίνει το όχημα της νεότερης γενιάς, που έψαχνε έναν νέο τρόπο έκφρασης, που δεν ήταν μόνο πολιτικός, αλλά στην πραγματικότητα πολιτισμικός.

Κοινωνία και κόμμα

Αυτοί οι θρυλικοί πρώτοι πασόκοι μιλούσαν και δίδαξαν στους επόμενους τη γλώσσα του συμβολισμού: δεν είναι τυχαία ούτε η ημερομηνία της Ιδρυτικής Διακήρυξης ούτε η επιλογή του πράσινου ήλιου. Αυτές οι λεπτομέρειες «πότισαν» το brand του ΠΑΣΟΚ και το ταύτισαν με την πολιτική αισιοδοξία των μικρών, καθημερινών αλλαγών που σήμερα μοιάζουν αυτονόητα κεκτημένα. Και όσο η ελληνική κοινωνία εξελισσόταν, το κόμμα εκσυγχρονιζόταν μαζί της, υπηρετούσε τις ανάγκες της – με κάποιο τρομερό γύρισμα της τύχης, μεταμορφώθηκε στο τέλος του προηγούμενου αιώνα, όταν η σκυτάλη πέρασε από τον Ανδρέα στον Κώστα Σημίτη, ξεκινώντας τη δεύτερη χρυσή εποχή του και μαζί διευρύνοντας τις δυνατότητες της χώρας που απέκτησε στιβαρή, ευρωπαϊκή ταυτότητα, με το βλέμμα εκτός των συνόρων της.

Πότε απέτυχε; Οταν, ταυτισμένο πια με όλα τα καλά και τα κακά της Μεταπολίτευσης, σήκωσε την ευθύνη της συλλογικής οικονομικής αμετροέπειας (την οποία και αυτό εξέθρεψε), επιβάλλοντας στην κοινωνία που το κοιτούσε πάντα ως σανίδα σωτηρίας επώδυνες λύσεις που μπορεί να έσωσαν τη χώρα, αλλά έσπασαν τους δεσμούς του ΠΑΣΟΚ με την κοινωνική του βάση.

Kόντρα με τη ΝΔ

Από τότε έχει περάσει μια δεκαπενταετία. Και το ΠΑΣΟΚ, που αποδείχτηκε εφτάψυχο, δεν υπάρχει απλώς ακόμα – για πρώτη φορά από το 2012 βρίσκεται στη θέση της αξιωματικής αντιπολίτευσης και βάζει πλώρη ξανά για μια κόντρα με τη ΝΔ, βγαλμένη από τα παλιά, με στόχο να διεκδικήσει ξανά τη διακυβέρνηση της χώρας.

Το μεγαλύτερό του πλεονέκτημα, όπως λέει γνωστός δημοσκόπος, είναι πως αν, με έναν μαγικό τρόπο που αψηφά τις δημοσκοπικές του επιδόσεις, το ΠΑΣΟΚ στις επόμενες εκλογές βγει πρώτο κόμμα, «ο ήλιος θα βγει πάλι από την Ανατολή» – κανενός η ζωή δεν θα διαταραχθεί, κανείς δεν θα ανησυχήσει: η ελληνική κοινωνία θεωρεί πως το κόμμα που τη μεγάλωσε έχει το know-how της εξουσίας, ακόμα κι αν η γενιά των σαραντάρηδων, αυτή του Νίκου Ανδρουλάκη που σήμερα έχει τα ηνία του κόμματος, δεν έχει βρεθεί ούτε μια μέρα σε κυβερνητική θέση. Το μεγαλύτερο μειονέκτημά του; Η εύκολη απάντηση είναι πως συγκρίνεται άδικα με τη σκιά του παρελθόντος του, των μεγαθηρίων που βρέθηκαν στο τιμόνι του, πως συνεχίζει να κουβαλάει τα πέτρινα χρόνια της λιτότητας.

Στην πραγματικότητα, όμως, το μεγαλύτερο πρόβλημα του ΠΑΣΟΚ είναι πως μοιάζει να μην έχει βρει ακόμα το κλειδί που έκανε την 3η Σεπτέμβρη μοναδική – δεν έχει πείσει, τουλάχιστον ακόμα, πως μπορεί να δώσει την ίδια ώθηση σε μια κοινωνία που παλεύει με αλλεπάλληλες κρίσεις και, κυρίως, έχει αρχίσει να πιστεύει για τα καλά πως ό,τι κι αν κάνει, όποιον κι αν ψηφίσει, τίποτα δεν θα αλλάξει ποτέ ξανά.

Και, βέβαια, έχει έναν αντίπαλο που εκμεταλλεύεται αυτή την αίσθηση στασιμότητας για την επάνοδό του. Και απέναντι γι’ αυτόν, ωστόσο, τα έμπειρα στελέχη θεωρούν πως η 3η Σεπτέμβρη κρύβει λύσεις. Το έγραψε ο Κώστας Λαλιώτης το 2023: «Το όνομά μας και τα σύμβολά μας, τα χρώματα και οι μουσικές μας, οι ιδέες και οι πολιτικές μας, οι αξίες, οι αρχές και οι Διακηρύξεις μας, τα “έργα και οι ημέρες μας” (…) έχουν ένα ξεχωριστό νόημα. Αποτελούν μία αδιαπραγμάτευτη παρακαταθήκη (…) Οταν διαθέτεις αυτό το DNA, αυτό το “BRAND”, δεν χρειάζεσαι “rebranding”».

Της Μυρτώς Λαλιούτη απο τα ΝΕΑ (αρχικός τίτλος: 51 ΧΡΟΝΙΑ ΠΑΣΟΚ, Το κλειδί της 3ης Σεπτέμβρη)