Η σπουδαία πολιτιστική κληρονομιά των Τρικάλων και ο αναπτυξιακός της χαρακτήρας

Του Στέλιου Καραγιώργου*

Οι Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς (EHD) ξεκίνησαν στη Γαλλία το 1984 και αποτελούν μια κοινή δράση του Συμβουλίου της Ευρώπης και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην οποία συμμετέχουν και οι 50 χώρες που υπέγραψαν την Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Σύμβαση με το σύνθημα, “Ευρώπη: η κοινή μας κληρονομιά”.
Φέτος, από 26-28 Σεπτεμβρίου 2025, το Υπουργείο Πολιτισμού γιορτάζει για 29η χρονιά τις Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς που σε όλη την Ευρώπη φέρουν τον τίτλο «Αρχιτεκτονική Κληρονομιά – Γεφυρώνοντας το παρελθόν με το μέλλον».
Το πρόγραμμα προσφέρει ευκαιρίες για επισκέψεις σε κτίρια, μνημεία και τοποθεσίες, πολλές από τις οποίες δεν είναι προσβάσιμες στο κοινό.
Η πόλη μας δεν θα μπορούσε να απουσιάζει από αυτή τη σημαντική δράση. Η ευρύτερη περιοχή των Τρικάλων, με ιστορία που χάνεται στα βάθη των αιώνων , έχει να επιδείξει αξιοζήλευτο πλούτο σε κτίρια και υποδομές που χρονολογούνται από την αρχαιότητα και το Βυζάντιο μέχρι τα χρόνια της βιομηχανικής δραστηριότητας.
Η αρχιτεκτονική κληρονομιά είναι μια ζωντανή μαρτυρία. Δεν ανήκει μόνο στο παρελθόν. Κουβαλά ιστορίες και μνήμες και μας υπενθυμίζει ότι η πολιτιστική κληρονομιά –υλική και άυλη– είναι ο ατέλειωτος διάλογος των ανθρώπων, των τόπων και του χρόνου.
Με μέριμνα του δήμου Τρικκαίων και των άλλων δήμων της περιοχής μας, της Περιφέρειας Θεσσαλίας, του Υπουργείου Πολιτισμού και της Εφορίας Αρχαιοτήτων, κάστρα και αρχαιολογικοί χώροι έχουν αναδειχθεί η βρίσκονται στη φάση των ανασκαφών, ναοί και βυζαντινά μοναστήρια αναστηλώθηκαν, και βιομηχανικά κτίρια ανακατασκευάστηκαν και αποδόθηκαν στο κοινό ως χώροι πολιτισμού με πλούσια δραστηριότητα .
Όμως η αρχιτεκτονική κληρονομιά δεν είναι μόνο τα κάστρα οι ναοί και τα μνημεία. Είναι κάτι περισσότερο, καθώς μέσα τους φέρουν τις ιστορίες των τόπων και των λαών, τα γεγονότα και τις μικρές και μεγάλες στιγμές των ανθρώπων που υφαίνουν την πολιτιστική μας ταυτότητα. Κάθε πέτρινος τοίχος, κάθε ξύλινη σκεπή, κάθε πλακόστρωτο σοκάκι κουβαλά μνήμες που ταξιδεύουν στον χρόνο και λειτουργούν σαν γέφυρες ανάμεσα στο παρελθόν, και στην εποχή μας.
Στα Τρίκαλα οι συγκυρίες, τα γεγονότα, οι ενεργοί πολίτες με τις δημόσιες παρεμβάσεις τους, και οι ευαισθησίες σημαντικών αιρετών αρχόντων, επέδρασσαν καθοριστικά ώστε η δημοτική αρχή να λάβει καθοριστικές αποφάσεις και να χαράξει μια πολιτική ανάδειξης της πλούσιας κληρονομιάς που έχει αυτός ο τόπος.
Ήταν στρατηγικές επιλογές του δήμου Τρικκαίων, η ανάδειξη του ιστορικού – βιομηχανικού κτιρίου του Μύλου Ματσόπουλου, η δημιουργία του «Μουσείου Τσιτσάνη» στο κτίριο των παλιών φυλακών, η δημιουργία της «Στέγης των Τρικαλινών Δημιουργών» στο διατηρητέο κτίριο στο Βαρούσι, η δημιουργία της πινακοθήκης και της αίθουσας μουσικής στις παλιές αποθήκες στο σιδηροδρομικό σταθμό, ο αγώνας για την δημιουργία – επιτέλους – του Διαχρονικού Μουσείου στο κτίριο της ΤΑΞΥΠ, καθώς και μια σειρά από δραστηριότητες που είχαν στόχο, μέσα από την ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, την καθιέρωση των Τρικάλων ως πόλη της μουσικής και του πολιτισμού.
Στο παρελθόν – αλλά δυστυχώς και στις μέρες μας -, οι επιδιώξεις κάποιων δήθεν νεωτεριστών που θεωρούν την πολιτιστική κληρονομιά «παλιομοδίτικη υπόθεση», δεν στάθηκαν ικανές να αλλάξουν τη φορά των πραγμάτων. Μας στοίχησε αρκετά, χωρίς αποτέλεσμα, η απόφαση πριν από χρόνια να φτιάξουμε συμφωνική ορχήστρα με …συνθεσάιζερ, αντί να στηρίξουμε την ορχήστρα Ελληνικής μουσικής. Τροχοπέδη αποδείχτηκε– ευτυχώς χωρίς συνέπειες – και η άποψη κάποιων πως «είναι υπερβολή η πόλη μας να έχει τρία μουσεία για την λαϊκή παράδοση». Ευτυχώς, παρά τι όποιες αστοχίες, οι δήμοι της περιοχής μας και η Περιφέρεια Θεσσαλίας έχουν αντιληφθεί τη σπουδαιότητα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και τον αναπτυξιακό της χαρακτήρα.
Κρίσιμο κριτήριο για τις αποφάσεις τους αποτέλεσε η παραδοχή πως η σπουδαιότητα δεν είναι μόνο συναισθηματική ή ιστορική, αλλά και βαθιά αναπτυξιακή. Η διατήρηση και ανάδειξη του πολιτισμικού μας πλούτου έχει και χειροπιατσά οφέλη. Ενισχύει το τουριστικό ρεύμα και την τοπική οικονομία, ενθαρρύνοντας την καινοτομία μέσα από τη δημιουργική αξιοποίηση της παράδοσης.
Η επένδυση στην πολιτιστική μας κληρονομιά, είναι επένδυση στη βιώσιμη ανάπτυξη. Καλλιεργεί την κοινωνική συνοχή, ενισχύει την παιδεία, και συμβάλλει στη διαμόρφωση μιας κοινωνίας που σέβεται τις ρίζες της, ενώ παράλληλα παραμένει ανοιχτή σε νέες προοπτικές και ανεκτική στο νέο που φέρνει η εποχή μας.
Η προστασία και η ανάδειξη όλων των μορφών της πολιτιστικής μας κληρονομιάς δεν είναι απλή υποχρέωση, ούτε πολυτέλεια. Είναι αναγκαιότητα για την ευημερία μας, τώρα και στο μέλλον.

*Ο Στέλιος Καραγιώργος είναι διευθυντής του Μουσείου Τσιτσάνη

-Στη φωτογραφία το Λαογραφικό Μουσείο Τρικάλων