Prebunking: Πώς το Βατικανό νίκησε τις θεωρίες συνωμοσίας για την υγεία του Πάπα Φραγκίσκου
Η νοσηλεία του Πάπα Φραγκίσκου μέχρι και τον θάνατό του τη Δευτέρα του Πάσχα (21.04.2025) βρέθηκε στο επίκεντρο παγκόσμιας προσοχής, με τα μέσα ενημέρωσης να παρακολουθούν στενά κάθε εξέλιξη γύρω από την κατάσταση της υγείας του. Σε μια πρωτοφανή κίνηση, το Βατικανό αποφάσισε να προσφέρει συνεχείς ενημερώσεις για την υγεία του Ποντίφικα, κάτι που δεν συνηθίζεται για πρόσωπα ανάλογου βεληνεκούς.
Η στρατηγική αυτή – γνωστή ως Prebunking ή προληπτική διάψευση – έρχεται σε μία περίοδο που οι θεωρίες συνωμοσίας και τα fake news για την υγεία γνωστών προσωπικοτήτων έχουν αυξηθεί κατακόρυφα. Το μάθημα από το Βατικανό για την υγεία του Πάπα Φραγκίσκου ίσως αποδειχτεί χρήσιμο.
Καθώς ο Πάπας Φραγκίσκος έδινε μάχη με την πνευμονία τις τελευταίες εβδομάδες της ζωής του, ο γιατρός του παραχωρούσε δύο συνεντεύξεις Τύπου την ημέρα – μια ασυνήθιστα κίνηση για μια τόσο υψηλού προφίλ προσωπικότητα. Στόχος του Βατικανού: να «διαδώσει επίσημες πληροφορίες» και να «αντικρούσει την παραπληροφόρηση» γύρω από την κατάσταση της υγείας του.
«Επιβεβαιώνουμε ότι ο σκοπός των συνεντεύξεων Τύπου είναι η διάδοση επίσημης ενημέρωσης. Ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια της ασθένειας, όταν ο Πάπας νοσηλεύτηκε στο Gemelli, η επίσημη πληροφόρηση ήταν φυσικά απαραίτητη για να αντιμετωπιστεί η παραπληροφόρηση», δήλωσε η Αγία Έδρα στο The Independent.
Οι θεωρίες συνωμοσίας σχετικά με την υγεία προσωπικοτήτων υψηλού προφίλ είναι συχνές, με πιο πρόσφατο παράδειγμα την Κέιτ Μίντλετον και τα τρελά σενάρια ακόμα και για το αν ήταν ζωντανή.
Ή τα fake news για την νοσηλεία του Προέδρου Λούλα στη Βραζιλία πέρυσι.
«Αυτό είναι ένα κλασικό παράδειγμα “προληπτικής διάψευσης”», δήλωσε ο Μπέντζαμιν Σουλτς, ερευνητής στο The American Sunlight Project, στον Independent.
«Η στρατηγική είναι να προλάβεις την κατάσταση και να δουλέψεις πριν από τις φήμες, αντί να τις κυνηγάς», πρόσθεσε.
Η προληπτική διάψευση (prebunking) είναι μια στρατηγική πρόληψης που στοχεύει στην αντιμετώπιση ψευδών αφηγήσεων πριν αυτές αρχίσουν να διαδίδονται. Βασίζεται στην έγκαιρη ενημέρωση του κοινού με ακριβή και τεκμηριωμένα στοιχεία, ώστε οι πολίτες να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν την παραπληροφόρηση και να μην επηρεάζονται από αυτήν.
«Αφοπλίζει τις θεωρίες συνωμοσίας πριν καν εμφανιστούν, καλύπτοντας εγκαίρως το κενό πληροφόρησης. Με αυτόν τον τρόπο, δεν υπάρχει περιθώριο για υποθέσεις και αυθαίρετες εικασίες», εξήγησε ο Μπεν.
Και φαίνεται ότι λειτούργησε – σχεδόν καμία παραπληροφόρηση δεν κυκλοφόρησε σχετικά με την κατάσταση της υγείας του Πάπα, σύμφωνα με τον Μπέντζαμιν Σουλτς.
«Νομίζω, ότι σε κάποιο βαθμό λειτούργησε. Δεν είδα τίποτα που να είναι συνωμοσιολογικό ή παραπλανητικό σχετικά με την υγεία του», τόνισε.
«Δεν μπορώ να σκεφτώ άλλο παράδειγμα όπου δύο φορές την ημέρα, η ομάδα Τύπου ενός ηγέτη να δίνει συνέντευξη Τύπου. Αλλά νομίζω ότι είναι ένα καλό σχέδιο», πρόσθεσε.
Το 2017, το Βατικανό αναγκάστηκε να διαψεύσει ότι ο πρώην Πάπας Βενέδικτος XVI βρισκόταν ένα βήμα από τον θάνατο, μετά τη διάδοση φημών για την υγεία του στα social media. Οι αναφορές υποστήριξαν ότι ο προσωπικός γραμματέας του πρώην Πάπα, Georg Ganswein, είχε περιγράψει τον πρώην ηγέτη της Καθολικής Εκκλησίας ως «ένα κερί που σβήνει αργά».
Ο Πάπας Φραγκίσκος, ο οποίος είχε στο παρελθόν γίνει στόχος παραπληροφόρησης που είχε παραχθεί μέσω AI, είχε κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για τα fake news και τις ψεύτικες εικόνες και βίντεο – τονίζοντας ιδιαίτερα το πώς συμβάλλουν και επιδεινώνουν αυτό που ο ίδιος αποκαλούσε «κρίση της αλήθειας».
Τον περασμένο Ιανουάριο, ο Πάπας έγραψε ένα μήνυμα προς το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (WEF) στο Νταβός, καλώντας πολιτικούς, οικονομικούς και επιχειρηματικούς ηγέτες να ασκήσουν αυστηρό έλεγχο στην ανάπτυξη και εφαρμογή τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης.
«Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί τώρα να παράγει αποτελέσματα που είναι σχεδόν αδιάκριτα από την ανθρώπινη εργασία», προειδοποιούσε ο Πάπας Φραγκίσκος, «θέτοντας σοβαρά ερωτήματα για την επιρροή της στην δημόσια συζήτηση και τη διάβρωση της αλήθειας».
Η στροφή στη στρατηγική επικοινωνίας του Βατικανού γεννά ένα κρίσιμο ερώτημα που αφορά όχι μόνο την Εκκλησία, αλλά και την ευρύτερη κοινωνία της πληροφορίας:
Σε μια εποχή όπου η παραπληροφόρηση εξαπλώνεται ταχύτατα και το τοπίο των social media αλλάζει αδιάκοπα, μήπως η διαφάνεια είναι τελικά η πιο αποτελεσματική άμυνα απέναντι στις θεωρίες συνωμοσίας και τα fake news;
Ίσως η συνεχής και ανοιχτή ροή επίσημης ενημέρωσης να αποδειχθεί τελικά πιο ισχυρή από κάθε διάψευση εκ των υστέρων, αποκαθιστώντας την εμπιστοσύνη και περιορίζοντας το έδαφος όπου ανθούν οι ψευδείς αφηγήσεις.
To άρθρο Prebunking: Πώς το Βατικανό νίκησε τις θεωρίες συνωμοσίας για την υγεία του Πάπα Φραγκίσκου δημοσιεύτηκε στο NewsIT .
